Đề thi chọn đội tuyển học sinh giỏi Thành phố Lớp 12 THPT năm học 2020-2021 môn Toán - Sở giáo dục và đào tạo Hà Nội (Có đáp án)

Nội dung text: Đề thi chọn đội tuyển học sinh giỏi Thành phố Lớp 12 THPT năm học 2020-2021 môn Toán - Sở giáo dục và đào tạo Hà Nội (Có đáp án)

1. ĐỀ THI CHỌN ĐT HSG QUỐC GIA TP HÀ NỘI NĂM HỌC 2020-2021 Phan Phương Đức - Nguyễn Tiến Dũng A. NGÀY THỨ NHẤT (19/10/2020) u √ n n Bài 1. Cho dãy số (un) xác định bởi u1 = 1 và un+1 = n , ∀n ≥ 1. Tìm giới hạn lim un. 2 un + 3 Bài 2. Cho đa thức P (x) = (x − a1)(x − a2) ··· (x − a9) − 3, trong đó a1, a2, ··· , a9 là các số nguyên đôi một khác nhau. Chứng minh P (x) không phân tích được thành tích của hai đa thức với hệ số nguyên có bậc lớn hơn hoặc bằng 1. ◦ Bài 3. Cho tam giác ABC cân tại A (∠BAC < 90 ) và M là trung điểm của đoạn thẳng AB. Lấy điểm N thuộc đoạn thẳng CM sao cho ∠CBN = ∠ACM. a) Chứng minh đường tròn ngoại tiếp tam giác BCN tiếp xúc với đường tròn ngoại tiếp tam giác AMN. b) Đoạn thẳng AC cắt đường tròn ngoại tiếp tam giác AMN tại điểm thứ hai là P . Gọi I là trung điểm của đoạn thẳng BC. Chứng minh đường thẳng NP đi qua trung điểm của đoạn thẳng MI. Bài 4. Tìm số bộ nguyên dương (a1, a2, ··· , a15) thỏa mãn đồng thời các điều kiện sau: i) 1 ≤ a1 < a2 < ··· < a15 ≤ 2020; 2 ii) ai ≡ i (mod 5), ∀i = 1, 2, ··· , 15. B. NGÀY THỨ HAI (20/10/2020) Bài 5. Tìm tất cả các hàm số f : R → R thỏa mãn 2 f (4xf(x) + f(y)) = 4 (f(x)) + y, ∀x, y ∈ R. Bài 6. Cho tam giác ABC nhọn (AB < AC) nội tiếp đường tròn (O). Các đường cao AD, BE và CF của tam giác ABC đồng quy tại H. Đường thẳng EF cắt đường thẳng BC tại điểm S. Qua S kẻ các tiếp tuyến SX, SY tới đường tròn (O), với X, Y là các tiếp điểm. a) Chứng minh D, X, Y thẳng hàng. b) Gọi I là giao điểm của hai đường thẳng XY và EF . Chứng minh đường thẳng IH đi qua trung điểm của đoạn thẳng BC. Bài 7. Cho p là một số nguyên tố lớn hơn 3. p−1 X i
   2 3 a) Chứng minh Cp ≡ 0 (mod p ). i=1 p 4 b) Cho n là một số nguyên dương thỏa mãn n ≡ 1 (mod p). Chứng minh Cnp ≡ n (mod p ). Trang 1 Đề thi chọn ĐT HSG Quốc gia TP Hà Nội năm học 2020-2021
2. C. HƯỚNG DẪN GIẢI u √ n n Bài 1. Cho dãy số (un) xác định bởi u1 = 1 và un+1 = n , ∀n ≥ 1. Tìm giới hạn lim un. 2 un + 3 Lời giải: ∗ Từ giả thiết, dễ chứng minh bằng quy nạp: un 6= 0, ∀n ∈ N . 1 3 Khi đó, ta có: = 2n + un+1 un 1  1   1  ⇒ + 2n+1 = 3 + 2n = ··· = 3n + 2 = 3n+1 un+1 un u1 1 n n 1 ⇒ = 3 − 2 ⇒ un = n n , ∀n ∈ R un 3 − 2 √ 1 1 1 Khi đó, lim n u = √ = = · n n s lim 3n − 2n 2n 3 3 lim n 1 − 3 Bài 2. Cho đa thức P (x) = (x − a1)(x − a2) ··· (x − a9) − 3, trong đó a1, a2, ··· , a9 là các số nguyên đôi một khác nhau. Chứng minh P (x) không phân tích được thành tích của hai đa thức với hệ số nguyên có bậc lớn hơn hoặc bằng 1. Lời giải: Giả sử có thể phân tích được P (x) = F (x).G(x), với F (x),G(x) ∈ Z[x], deg F, deg G ≥ 1. KMTTQ, giả sử deg F ≤ deg G. Do deg F + deg G = deg P = 9 nên deg F ≤ 4. Từ đề bài, ta có: F (ai).G(ai) = 3, ∀i = 1, 9 ⇒ F (ai) ∈ {±1; ±3}, ∀i = 1, 9. Do 1 ≤ deg F ≤ 4 nên không tồn tại 5 giá trị F (ai) bằng nhau. Mặt khác, theo nguyên lí Dirichlet, tồn tại ≥ 3 giá trị F (ai) bằng nhau. KMTTQ, giả sử F (a1) = F (a2) = F (a3) = a ⇒ F (x) = (x − a1)(x − a2)(x − a3)Q(x) + a, (a ∈ {±1; ±3}). Khi đó, ta xét các TH sau: TH1: Nếu tồn tại i 6= j ∈ 4, 9 mà F (ai),F (aj) = a ± 2 ⇒ (ai − a1)(ai − a2)(ai − a3)Q(ai) = ±2; (aj − a1)(aj − a2)(aj − a3)Q(aj) = ±2. Do a1 6= a2 6= a3 ⇒ ai − a1; ai − a2; ai − a3 có 1 số bằng 1, 1 số bằng −1, 1 số bằng ±2. KMTTQ, giả sử ai − a1 = 1; ai − a2 = −1. Tương tự, aj − a1; aj − a2; aj − a3 có 1 số bằng 1, 1 số bằng −1, 1 số bằng ±2. ⇒ ai − a1 + ai − a2 + ai − a3 ≡ 0 ≡ aj − a1 + aj − a2 + aj − a3 (mod 2) ⇒ ai ≡ aj (mod 2).  ai − a1 ≡ aj − a1 (mod 2) ⇒ aj − a1 = −1 ⇒ ai − a2 ≡ aj − a2 (mod 2) ⇒ aj − a2 = 1. ⇒ ai − a1 + ai − a2 = 0 = aj − a1 + aj − a2 ⇒ ai = aj (vô lí). TH2: Nếu không tồn tại i, j thỏa mãn TH1, thì phải có 5 giá trị, KMTTQ là a5, a6, a7, a8, a9 sao cho F (a5) = F (a6) = F (a7) = F (a8) = b; F (a9) = b ± 2. ⇒ F (x) = (x − a5)(x − a6)(x − a7)(x − a8) + b ⇒ (a9 − a5)(a9 − a6)(a9 − a7)(a9 − a8) = ±2. Khi đó, phải có 2 trong các số a9 − a5, a9 − a6, a9 − a7, a9 − a8 bằng nhau (vô lí). Suy ra đpcm. Đề thi chọn ĐT HSG Quốc gia TP Hà Nội năm học 2020-2021 Trang 2
3. ◦ Bài 3. Cho tam giác ABC cân tại A (∠BAC < 90 ) và M là trung điểm của đoạn thẳng AB. Lấy điểm N thuộc đoạn thẳng CM sao cho ∠CBN = ∠ACM. a) Chứng minh đường tròn ngoại tiếp tam giác BCN tiếp xúc với đường tròn ngoại tiếp tam giác AMN. b) Đoạn thẳng AC cắt đường tròn ngoại tiếp tam giác AMN tại điểm thứ hai là P . Gọi I là trung điểm của đoạn thẳng BC. Chứng minh đường thẳng NP đi qua trung điểm của đoạn thẳng MI. Lời giải: a) Vì ∠ABC = ∠ACB và ∠CBN = ∠ACM nên ∠ABN = ∠BCN. 2 2 ⇒ 4MBN ∼ 4MCB (g.g) ⇒ ∠BNM = ∠MBC và MN.MC = MB = MA ⇒ 4MAN ∼ 4MCA (c.g.c) ⇒ ∠MAN = ∠MCA. Ta có ∠BNM = ∠ABC = ∠ACB = ∠BCN + ∠ACM = ∠BCN + ∠MAN. Từ đó, ta thấy (BCN) tiếp xúc với (AMN). b) Do MI là đường trung bình 4ABC nên MI k CA. Suy ra ∠MIB = ∠ACB = ∠MNB ⇒ BMNI là tứ giác nội tiếp. Suy ra ∠NMI = ∠NBI và ∠MIN = ∠MBN = ∠BCN ⇒ 4NBC ∼ 4NMI. Gọi PN cắt MI tại K thì ∠MNK = ∠MAP = ∠BMI = ∠BNI. Do NI là đường trung tuyến của 4NBC nên NK là trung tuyến của 4NMI. Trang 3 Đề thi chọn ĐT HSG Quốc gia TP Hà Nội năm học 2020-2021
4. Bài 4. Tìm số bộ nguyên dương (a1, a2, ··· , a15) thỏa mãn đồng thời các điều kiện sau: i) 1 ≤ a1 < a2 < ··· < a15 ≤ 2020; 2 ii) ai ≡ i (mod 5), ∀i = 1, 2, ··· , 15. Lời giải:  a1 = 5k1 − 4   a − a = 5k − 2  2 1 2   a3 − a2 = 5k3   a4 − a3 = 5k4 − 3   ∗ Từ đề bài, ta có: a5 − a4 = 5k5 − 1 , với ki ∈ N , ∀i = 1, 16.   a6 − a5 = 5k6 − 4   ·········    a15 − a14 = 5k15 − 1   2020 − a15 = 5k16 − 5 16 16 X X ⇒ 2020 = 5 ki − 35 ⇒ ki = 411. i=1 i=1 Ta thấy với mỗi cách chọn bộ (ki), ta được 1 bộ số a1; a2; ··· ; a15 thỏa mãn đề bài 15 Theo bài toán chia kẹo Euler, số cách chọn bộ (ki) là C410. 15 Suy ra số bộ (a1; a2; ··· ; a15) thỏa mãn là C410. Bài 5. Tìm tất cả các hàm số f : R → R thỏa mãn 2 f (4xf(x) + f(y)) = 4 (f(x)) + y, (1) ∀x, y ∈ R. Lời giải: Thay y = −4 (f(x))2 vào (1), ta được f(A) = 0, với A là 1 biểu thức. Thay x = A vào (1), ta được f(f(y)) = y. Mặt khác, thay x = 0 vào (1), ta được f(f(y)) = 4f 2(0) + y ⇒ f(0) = 0. Thay y = 0 vào (1), ta được f(4xf(x)) = 4f 2(x) (2) Thay x → f(x) vào (2), ta được: f(4f(x)f(f(x))) = 4f 2(f(x)) ⇒ f(4xf(x)) = 4x2 (3). Từ (2) và (3) suy ra f 2(x) = x2 ⇒ f(a) = a hoặc f(a) = −a, với mọi số thực a. Giả sử tồn tại a, b 6= 0 sao cho f(a) = a và f(b) = −b. Thay x = a, y = b vào (1), ta được f(4a2 − b) = 4a2 + b   4a2 − b = 4a2 + b a = 0 ⇒  ⇒  (vô lí). b − 4a2 = 4a2 + b b = 0  f(x) = x, ∀x ∈ R Vậy  (thử lại thỏa mãn). f(x) = −x, ∀x ∈ R Đề thi chọn ĐT HSG Quốc gia TP Hà Nội năm học 2020-2021 Trang 4
5. Bài 6. Cho tam giác ABC nhọn (AB < AC) nội tiếp đường tròn (O). Các đường cao AD, BE và CF của tam giác ABC đồng quy tại H. Đường thẳng EF cắt đường thẳng BC tại điểm S. Qua S kẻ các tiếp tuyến SX, SY tới đường tròn (O), với X, Y là các tiếp điểm. a) Chứng minh D, X, Y thẳng hàng. b) Gọi I là giao điểm của hai đường thẳng XY và EF . Chứng minh đường thẳng IH đi qua trung điểm của đoạn thẳng BC. Lời giải: a) Do AD, BE, CF đồng quy tại H nên (SD; BC) = −1. Chú ý rằng SX, SY là các tiếp tuyến của (O), theo hàng điều hòa cơ bản trong đường tròn ta có X, I, Y thẳng hàng. b) Gọi M là trung điểm BC. Vì (DS; BC) = −1 và H là trực tâm 4ABC nên theo hệ thức Maclaurin ta có DM.DS = DB.DC = DA.DH. Từ đó ta thấy H là trực tâm 4AMS. Hạ SH ⊥ AM tại K. ◦ Theo kết quả quen thuộc, gọi AO ⊥ EF tại L. Vì ∠SXO = ∠SY O = ∠SLO = 90 và ∠ADS = ◦ ∠AKS = ∠ALS = 90 nên S, X, Y, O, L cùng thuộc đường tròn (SO) đường kính SO và A, D, K, L, S cùng thuộc đường tròn đường kính AS. Chú ý M, D, E, F cùng thuộc đường tròn Euler của 4ABC, ta có: SX2 = SY 2 = SB.SC = SE.SF = SD.SM Xét phép nghịch đảo tâm S phương tích SX2 : M ↔ D, H ↔ K, (SO) ↔ (XY ), SE ↔ SE và I ↔ L. Do S, D, K, L đồng viên nên M, H, I thẳng hàng. Trang 5 Đề thi chọn ĐT HSG Quốc gia TP Hà Nội năm học 2020-2021
6. Bài 7. Cho p là một số nguyên tố lớn hơn 3. p−1 X i
   2 3 a) Chứng minh Cp ≡ 0 (mod p ). i=1 p 4 b) Cho n là một số nguyên dương thỏa mãn n ≡ 1 (mod p). Chứng minh Cnp ≡ n (mod p ). (np)! . b) Ta có Cp ≡ n (mod p4) ⇔ − n . p4 np p!(np − p)! (np − 1)(np − 2) ··· (np − p + 1) . ⇔ − 1 . p4 (do (n, p) = 1) (p − 1)! . ⇔ (np − 1)(np − 2) ··· (np − p + 1) − (p − 1)! . p4 (do ((p − 1)!, p4) = 1) (1) Do n ≡ 1 (mod p) ⇒ n = kp + 1 . ⇒ (1) ⇔ (kp2 + 1)(kp2 + 2) ··· (kp2 + p − 1) − (p − 1)! . p4. Xét F (x) = (x − 1)(x − 2) ··· (x − p + 1) − xp−1 + 1. Do p ∈ P ⇒ F (1) ≡ F (2) ≡ · · · ≡ 0 (mod p). Mà deg F = p − 2 ⇒ tất cả các hệ số của F (x) đều chia hết cho p. Do F (p) = (p − 1)! − pp−1 + 1 ≡ (p − 1)! + 1 (mod p3). (2) p−2 Đặt F (x) = ap−2x + ··· + a1x + a0 2 3 ⇒ a0 = (p − 1)! + 1 và F (p) ≡ a2p + a1p + (p − 1)! + 1 (mod p ) (3) 2 . 3 . . 2 Từ (2) và (3) suy ra a2p + a1p . p , mà a2 . p ⇒ a1 . p . 2 2 2 2 2 2 . 4 Khi đó, (kp + 1)(kp + 2) ··· (kp + p − 1) − (p − 1)! = B.(kp ) + a1.kp . p . Suy ra đpcm. p 2 p 2 p 2 p a) Ta có công thức quen thuộc: (C0 ) + (C1 ) + ··· + (Cp ) = C2p (đếm bằng 2 cách) p−1 X 2 (2p!) 2(2p − 1)(2p − 2) ··· (p + 1) ⇒ Ci
   = Cp − 2 = − 2 = − 2. p 2p (p!)2 (p − 1)! i=1 p−1 X i
   2 3 . 3 ⇒ Cp ≡ 0 (mod p ) ⇔ (2p − 1)(2p − 2) ··· (2p − p + 1) − (p − 1)! . p . i=1 3 2 . 3 Tương tự câu b, ta thấy (2p − 1)(2p − 2) ··· (p + 1) − (p − 1)! = C.(2p) + a2.(2p) + a1.(2p) . p , . . 2 do a2 . p, a1 . p . Suy ra đpcm. Đề thi chọn ĐT HSG Quốc gia TP Hà Nội năm học 2020-2021 Trang 6